SÜNEN EBU DAVUD

Bablar  –  Konular  –  Numaralar  

HARAC – İMARA – FEY’ BAHSİ

<< 2967 >>

NUMARALI HADİS-İ ŞERİF:

 

حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ عَمَّارٍ حَدَّثَنَا حَاتِمُ بْنُ إِسْمَعِيلَ ح و حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ دَاوُدَ الْمَهْرِيُّ أَخْبَرَنَا ابْنُ وَهْبٍ أَخْبَرَنِي عَبْدُ الْعَزِيزِ بْنُ مُحَمَّدٍ ح و حَدَّثَنَا نَصْرُ بْنُ عَلِيٍّ حَدَّثَنَا صَفْوَانُ بْنُ عِيسَى وَهَذَا لَفْظُ حَدِيثِهِ كُلُّهُمْ عَنْ أُسَامَةَ بْنِ زَيْدٍ عَنْ الزُّهْرِيِّ عَنْ مَالِكِ بْنِ أَوْسِ بْنِ الْحَدَثَانِ قَالَ كَانَ فِيمَا احْتَجَّ بِهِ عُمَرُ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّهُ قَالَ كَانَتْ لِرَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ثَلَاثُ صَفَايَا بَنُو النَّضِيرِ وَخَيْبَرُ وَفَدَكُ فَأَمَّا بَنُو النَّضِيرِ فَكَانَتْ حُبُسًا لِنَوَائِبِهِ وَأَمَّا فَدَكُ فَكَانَتْ حُبُسًا لِأَبْنَاءِ السَّبِيلِ وَأَمَّا خَيْبَرُ فَجَزَّأَهَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ثَلَاثَةَ أَجْزَاءٍ جُزْأَيْنِ بَيْنَ الْمُسْلِمِينَ وَجُزْءًا نَفَقَةً لِأَهْلِهِ فَمَا فَضُلَ عَنْ نَفَقَةِ أَهْلِهِ جَعَلَهُ بَيْنَ فُقَرَاءِ الْمُهَاجِرِينَ

 

Mâlik b. Evs b. eI-Hadesan'dan demiştir ki:

 

Hz. Ömer (r.a.) (fey gelirlerinin) Hz. Nebi'e ait bir gelir olup başkalarına verilemeyeceği' (hususundaki) görüşünü delillendirirken (şöyle) derdi.

 

"Rasûİullah (S.A.V.)'in üç safâyâsı vardı. Nadiroğulları(nın toprakları), Hayber (arazisinin bir kısmı) ve Fedek (arazisinin yarısı)

 

Nadiroğulları(nın toprakları)na gelince (onlar) Hz. Nebi'in ihtiyaçları için (kendi elinde) tutulmakta idiler. Fedek'se (yolda kalmış) yolcular için tutulmakta idi. Hayber'e gelince, Rasûlullah (S.A.V.) o'nu ikisini müslümanlar arasında (harcamak) birini de kendi ailesinin geçimine (sarfetmek üzere) üçe bölmüştü. Ailesinin geçimin(e ayırdığı hisse)den artanı da muhacirlerin fakirlerine (verirdi.)

 

 

İzah:

“Safâyâ''Safiyy''kelimesinin çoğuludur. Hattâbî'nin açıklamasına göre, Safiyy Hz. Nebiin, ganimet malları­nın taksiminden önce onlardan seçip aldığı köle ya da cariye, at ve kılıç gibi mallardır. Hz. Aişe (r.a) "Rasûl-ü zişan Efendimizin "Hz. Safıyye valide­mizi esirler arasından bu şekilde seçerek aldığım" söylemiştir. Hatırlanaca­ğı gibi bu mevzuya 2755 numaralı hadisin şerhinde de temas etmiştik.

 

Ancak Hz. Ömer'in, hadis-i şerifte sözü geçen toprakları Hz. Nebi'in ganimetlerden beştebir payı bulunduğunu isbat için zikrettiğine bakı­lırsa musannif Ebû Davud'un safıyy kelimesini kendi manâsında değilde Hz. Nebi'in ganimet ve fey'den hissesine düşen Özel mallan anlamında kul­landığı anlaşılıyor.

 

Bu toprakların Hz. Nebiin mülkiyetine geçiş yolları incelenip on­ların Hz. Nebi'in eline safiy olarak değil de fey olarak geçtiği görü­lünce bu husus daha da iyi anlaşılır. Şimdi bu toprakların Hz. Nebi'e nasıl intikal ettiğini inceleyelim.

 

1. Nadiroğulları topraklan: Hicretin dördüncü yılında Nadiroğulları müslümanlara karşı savaşa hazırlanmakta idiler. Nebi (s.a.v.) onların bu ha­reketini haber alınca mukabil hazırlığa başladı ve onları kuşattı. Bunun üze­rine Nadirliler Sulh teklifinde bulundular. Anlaşma gereği savaş aletleri ha­riç bütün menkul mallarını alıp gitmelerine müsaade edildi. Arazileri harp-siz kuvvet kullanmadan müslümanların eline geçti ve Hz. Nebi (s.a.v.)*in malı oldu. Rasûlullah (S.A.V.) de o yerleri muhacir müslümanlara temlikte bu­lundu. (Nadiroğullanndan) müslüman olanların bütün malları kendilerine verildi. (kendHeri de eski) yerlerinde bırakıldılar.”[Şafak Ali, İslam Arazi Hukuku, 81.] Nitekim merhum Elma-lı'lı Hamdi efendi de şu satırlarıyla bu arazinin Hz. Nebi'e fey yoluy­la intikal ettiğini ifade etmek istemiştir. "Hz. Ömer (r.a) demiştir ki: Beni Nadir emvali, Allah Teâlâ'nın Rasûlüne fey olarak verdiği ve müslümanla­rın ne at, ne rikab icâf etmediği fey'den idi."[Elmalılı Yazır Muhammed Hamdi Hak dini Kur'ân dili tefsiri VII-4823-4824.]

 

2. Hayber arazisindeki Vatih, Selahüm ve Ketibe Kaleleri:

 

İlk iki kale savaş yapılmaksızın alındı. Ketibe kalesi ise Hz. Peygambe­re humus hakkı olarak bırakılmıştır. O da bu yerleri muhtaç olanlara bağış­ladı. Daha önce de belirtildiği üzere savaşla alınan yerler hakkında Hz. Pey­gamber (s.a.v.) ganimet hükmünü uygulamış, beşte birini beytülmal için alıp geri kalanı savaşa katılanlara temlik etmiştir. Beşte bir içerisinde kendinin de mülk hissesi vardı. Hayber tatbikatı böyledir. Sonra bütün müslümanla­rın hissesi zirai ortaklık esasına uygun şekilde Yahudilere verilmiştir.

 

3. Fedek arazisinin yarısı hicretin yedinci yılında Hayber'in fetih ve tak­simini müteakip İslam Ordusu Fedek Yahudileri üzerine yürüyeceği sırada Hz. Nebi'e (s.a.v.) gelerek arazinin yarısını ağaçlarıyle birlikte verdiler. Savaş yapılmaksızın alınan bu yer hakkında Nebi (S.A.V.). Fey hükmü­nü uyguladı. Şöyle ki; Mülkiyeti kendinde kalmak üzere gelirini ailesinin"ge­çimine ayırdı. Bir kısmını da arazisi olmayan müslümanlara temlik etti. Şu olay sulh yolu ile alınan toprakların mülk arazisi statüsüne tabi oluşuna bir örnektir.[Şafak Ali, İslam Arazi Hukuku 81-82.] 2736 numaralı hadisin şerhinde de açıkladığımız gibi "Rasûl-u zişan Efendimiz, Hayber'den hissesine1 düşen malları, Hudeybiye seferinde otuz altı parçaya bölmüş bunların yarısını ailesinin geçimine sarf etmek üze­re kendisine bırakmış, kalan.yarısını da atlılara iki, yayalara bir hisse olmak üzere Hudeybiye gazileri arasında bölüştürmüştür. Hudeybiye gazileri bin yüz kişiydi. İçlerinde üçyüz kadar da süvari vardı. Aslında Hz. Peygambe­rin Hayber arazisini nasıl bölüştürdüğüne dair gelen rivayetler arasında bazı farklılıklar görülmektedir.

 

Bu hadislerden biri olan 2736 numaralı hadis-i şerifte bu toprakları Hu­deybiye seferinde onsekiz parçaya böldüğü ve üçyüzü atlı binikiyüzü de sü­vari olan binbeşyüz kişilik Hudeybiye gazileri arasında bölüştürdüğü ifade edilirken, mevzumuzu teşkil eden hadis-i şerifte bunları üçe bölüp ikisini müs­lümanlara, birini de kendi ailesine tahsis ettiğini, ailesinin masraflarından artanı muhacirlerin fakirlerine verdiği ifade ediliyor. 3008 numaralı hadis-i şerifte Hayber topraklarının mahsulünün yarısı yahudilere, yarısı da müslü-manlara ait olmak üzere eski sahiplerinin elinde bırakıldığı ve bu mahsulün beşte birinin Enfâl sûresinin kırkbirinci âyetinde açıklanan ganimet esasları­na göre beş sınıf arasında, kalan dört hisseyi de gaziler arasında bölüştürdü­ğü ve bu taksimden Hz. Nebiin hanımlarına beşyüz vesk hurma yirmi vesk de arpa düştüğü ifade ediliyor. 3010 numaralı hadis-i şerifte de bu top­rakları ikiye bölüp yarısını kendi ailesinin ihtiyaçlarına ayırdığı, diğer yan­sını da onsekiz parçaya bölerek müslümanlar arasında taksim ettiği ifade edi­liyor. 3013 numaralı hadis-i şerifte ise Hayber topraklarını otuz altı hisseye ayırdığı bunun on sekiz hissesini de yüz kişiye bir hisse düşmek şartıyla müslümanlara bölüştürdüğü, Rasûl-ü Ekrem'in de aynen diğer müslümanlar gi­bi bu taksimden bir pay aldığı, geri kalan on sekiz hisseyi de kendisinin ve diğer müslümanların ihtiyaçlarına sarfettiği ifade ediliyor.

 

Bezi yazarı, bu hadislerin arasını te'lif ederken şöyle diyor: "Aslında Nebi Efendimiz (Hayber topraklarının bir yansım yahudilere bırak­mış, kalan yarısını da müslümanlara bırakmıştı) Bu toprakların müslüman-lara düşen kısmının tümünü otuzaltı parçaya böldü bunun onsekiz parçasını Hudeybiye gazilerine vermiştir ki, 3013 numaralı hadis-i şerifte anlatılan tak­sim budur. Yine aynı hadiste açıklandığı üzere kalan onsekiz hisseyi de aile­sinin ve müslümanlann ihtiyaçlarına tahsis etmiştir. 2736 numaralı hadisde-ki Hz. Nebiin Hayber topraklarını onsekiz parçaya bölmesiyle ilgili ifade ise, işte bu, Hayber topraklarından gazilere ayrılan kısımla ilgilidir. Hz. Nebiin ve diğer müslümanlann ihtiyaçları için ayrılan kısım buna dahil değildir.3008 numaralı hadis-i şerifteki"Hz.Nebiin böldüğün­den bahsedilen hisseden maksat ise Hz. Nebiin kendi ve müslümanla­nn ihtiyaçları için ayırdığı kısmın beşte biridir. Bilindiği gibi bu beştebir his­se Enfâl sûresinin kırkbirinci âyetine göre beş sınıf arasında paylaştırılır.

 

Mevzumuzu teşkil eden hadisteki Rasûl-ü Ekrem'in bu toprakları üçe bölüp te ikisini müslümanlara, birisini de ailesinin geçimine ayırdığına dair olan ifadeye gelince; bu ifadedeki iki parçanın dağıtıldığı müslümanlardan mak­sat Enfâl sûresinin kırkbirinci âyetinde zikredilen şu dört sınıftır.

 

1. Hz. Nebiin yakınları, 2. Yetimler, 3. Yoksullar, 4. Yolda ka­lan yolcular. Diğer bir parça da Hz. Nebie verilmiştir. Ancak mevzu-muzu teşkil eden bü hadiste bahsedilen üç hissenin üçü de 2736, 3008, 3010, numaralı hadislerde bölüştürüldüğünden ve Hayber topraklarının yansını teş­kil ettiğinden bahsedilen ve Hz. Nebile müslümanlann ihtiyaçlarını kar­şılamak üzere ayrıldığı açıklanan kısımla ilgilidir, bu toprakların tümüyle il­gili değildir.